Tilburg
TILBURG, 4. Mai 2012
Cultuur en vrije tijd in Tilburg
- Nieuwsbericht
27 april 2012
Requiem for Auschwitz
Roger ‘Moreno’ Rathgeb componeerde een requiem voor slachtoffers van het nazi regime. Het wordt 4 mei vanaf 20.45 uur opgevoerd in de Concertzaal.
Roger Moreno is Sinto en muzikant. Hij nam zich jaren geleden voor een muziekstuk te componeren om de slachtoffers van Auschwitz te herdenken. Het werd Requiem for Auschwitz, een compositie van 60 minuten voor symfonieorkest, koor en solisten. Na een bezoek aan het voormalige concentratiekamp bleek het voor hem lastig om het requiem te voltooien. Dat is uiteindelijk gelukt in 2009. Onder meer na hulp van het Gipsy Festival. Het is ter nagedachtenis aan alle slachtoffers die door de nazi's zijn vermoord tijdens de Holocaust. In die periode werden meer dan 500.000 Roma en Sinti vermoord.
De Philharmonischer Verein der Sinti und Roma uit Frankfurt voert de compositie uit. De zangsolisten, koorzangers, de blaas- en slagwerkmusici komen uit de landen waar het Requiem zal worden uitgevoerd. Op 3 mei is het requiem te horen in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. De NOS maakt daar opnamen die op 4 mei uitgezonden worden op Nederland 2 van 22.55 tot 00.05 uur.
De Roma en Sinti vormen op dit moment de grootste minderheid in Europa en worden in veel, met name Oost-Europese landen, nog steeds ernstig gediscrimineerd.
4 mei 2012
Een monument in muziek, beeld en woord. Dat is het Requiem voor Auschwitz, dat 4 mei plaatsvond in Concertzaal Theaters Tilburg.
Het Requiem is een ontmoetingsmoment voor vertegenwoordigers van Joodse-, Roma-, Sinti-, en andere slachtoffergroepen met aandacht voor verleden en toekomst. Het vormt een levend bewijs van de kracht van cultuur tegenover discriminatie en uitsluiting.
Ook in het bidbook voor 2018Eindhoven|Brabant staat de Kunst van het samenleven centraal. In de geschiedenis bleek al dat zelfs in de meest benarde omstandigheden kunst wordt gemaakt. Nu presenteert men kunst vaak als luxe. Dan verwacht je dat in tijden van ellende de kunst als eerste sneuvelt, maar het tegendeel blijkt waar. Kunst blijkt vaak de laatste reddingsboei voor mensen wier leven door oorlogen of ander onheil uitzichtloos is geworden. Juist in zulke omstandigheden zoekt een mens naar bronnen in zichzelf die nog niet zijn aangetast door de ellende. Kunst helpt die bronnen te vinden.
Tilburg oefent voor Requiem Auschwitz
TILBURG - Het was een bijzondere repetitie, zaterdag, voor het Tilburgs operakoor Souvenir des Montagnards. Componist Roger Moreno kwam kijken hoe het staat met de voorbereidingen voor Requiem voor Auschwitz.
Moreno, sinto-autodidact, schreef het muziekstuk als eerbetoon aan alle slachtoffers van concentratiekamp Auschwitz. Het muziekstuk wordt vrijdag 4 mei uitgevoerd in Concertzaal Tilburg. Een dag eerder is het te horen in Amsterdam en later zijn er uitvoeringen elders in Europa.
Requiem voor Auschwitz wordt steeds uitgevoerd door het Roma- und Sinti Philharmoniker uit Frankfurt am Main. Dat staat onder leiding van dirigent Riccardo M Sahiti. Iedere uitvoering wordt ondersteund door lokale artiesten. In Tilburg zijn dat de zangers van operakoor Souvenir des Montagnards.
Requiem for Auschwitz in Tilburg
Waarom werd nooit eerder een requiem voor de slachtoffers van Auschwitz geschreven? Paste een requiem, een traditionele rooms-katholieke dodenmis, niet bij het feit dat in de nazikampen vooral joden werden vermoord? Behalve zes miljoen joden, vonden in de kampen echter ook honderdduizenden christelijke Roma en Sinti – in de volksmond Zigeuners genoemd – de dood. En vandaag, zeventig jaar na datum, presenteert de Nederlandse Sinti-componist Roger Moreno Rathgeb, een imposant ‘Requiem voor Auschwitz’. Een dodenmis die hij expliciet opdraagt aan álle slachtoffers van de kampen. Aan de joden, de geesteszieken, de homoseksuelen, de Jehovagetuigen én de half miljoen Roma en Sinti die door de nazi’s werden vermoord.
Het requiem van Rathgeb is een stuk voor groot orkest, orgel en zesstemmig koor, dat op 3 mei in Amsterdam in première gaat en op 4 mei, tijdens de dodenherdenking, in Tilburg gespeeld wordt. Die avond zal het requiem ook door de NOS op televisie worden uitgezonden. Na de uitvoeringen in Nederland gaat het requiem op tournee door Oost-Europa. Dat is niet alleen de regio waar de nazi’s hun kampen bouwden, maar ook de streek waar Roma en Sinti ook vandaag nog worden gediscrimineerd en bedreigd.
Op woensdag 18 april is Roger Moreno Rathgeb de hoofdgast op een bijzonder Wereldpodium in Factorium in Tilburg dat geheel aan het requiem is gewijd. Hij zal vertellen over zijn werk als musicus, over zijn leven als Sinti in het Zuid-Limburgse Vaals, over zijn bezoek aan Auschwitz, over het zwijgen onder overlevenden van de kampen en, vanzelfsprekend, zijn requiem.
Met de muziekwetenschapper en theoloog dr. Willem-Marie Speelman, de historicus dr. Huub van Baar en de huisfilosoof van het Wereldpodium dr. Frans van Peperstraten wordt verder doorgepraat over het belang van Rathgeb’s requiem. Waarom wordt de stem van de Roma en Sinti zo weinig gehoord tijdens de herdenkingen van 4 en 5 mei? Is het wel mogelijk om een katholiek requiem op te dragen aan álle slachtoffers van Auschwitz? Wat betekent dit muziekstuk voor de verwerking van Auschwitz onder de Roma en Sinti? Hoe zal het stuk ontvangen worden in Oost-Europa waar de positie van Roma en Sinti onverminderd slecht is? Wat kan binnen het huidige Europa worden gedaan om daar verandering in te brengen?
De gesprekken worden afgewisseld met muziek van Tabor, het ensemble van Roger Moreno Rathgeb, dat voor deze gelegenheid plechtige werken uit de Roma en Sinti-traditie ten gehore brengt.
Verslag 18 april 2012: Aan de vooravond van het Requiem voor Auschwitz
Een muzikaal monument voor alle slachtoffers
De paaskaars brandt, het crucifix hangt en de kerkbank staat gereed. De entourage hoort bij een mis, een dodenmis zelfs, een requiem. Een moderne versie van deze oude liturgische muziek, is het centrale thema van het Wereldpodium van 18 april in het Factorium. Dit requiem, dat op 4 mei in première gaat in Tilburg, – een paar fragmenten uit de digitale versie zijn te horen op het Wereldpodium- is geschreven door muzikant en componist Roger Moreno Rathgeb, een Nederlandse Sinti met een Limburgs accent.
Verslagen
Zigeunermuziek, om dat woord nog maar eens te gebruiken, wordt gespeeld rond het vuur of onderweg. Het gaat om liedjes, vrolijk of weemoedig, over alledaagse onderwerpen die worden begeleid door gitaar, viool en/of accordeon. Liederen voor de kerkdienst kent de traditie eigenlijk niet. Roger Moreno Rathgeb legt het allemaal uit aan presentator Ralf Bodelier die is opgegroeid in hetzelfde Zuid-Limburgse dorp. Moreno Rathgeb maakte al jong muziek en componeerde maar had zich nooit gewaagd aan klassieke composities. Een bezoek aan de vernietigingskampen bij Auschwitz bracht daar verandering in. “Eerst was ik alleen maar sprakeloos en verslagen”, vertelt de muzikant: “Daarna voelde ik een grote woede. Wat hebben we van deze verschrikking geleerd? Jaren later zijn er nog steeds kampen.” Na de verbijstering ontstond het idee om een muzikaal monument op te richten voor alle slachtoffers en in het bijzonder de Sinti-slachtoffers die in de naoorlogse periode zo vaak zijn genegeerd. Moreno Rathgeb moest het genre uitgebreid bestuderen om de vaste opbouw te leren kennen en de klassieke vorm om te zetten naar een eigentijds requiem. Het is een uitvoering geworden voor symfonieorkest met achtstemmig koor en solisten. Het orkest is voor de gelegenheid samengesteld uit Sinti en Roma-musici met een Sinti-dirigent. Na de uitvoeringen in Nederland volgt een toernee door Oost-Europa.
Reizend bestaan
Zigeuners, Sinti, Roma, het zijn allemaal benamingen voor mensen die een reizend bestaan leiden of hebben geleid, legt cultuurwetenschapper Huub van Baar uit. In Nederland en Duitsland wonen overwegend Sinti die vele honderden jaren geleden uit de omgeving van Pakistan naar West-Europa getrokken zijn. In Oost-Europa wonen vooral Roma die afkomstig zijn uit Noord-India. De Sinti en Roma hebben een eigen taal, het Romani met vele dialecten. Door de eeuwen heen hebben deze groepen te maken gehad met vervolging, discriminatie en onbegrip. Dat ging zo ver dat na de Tweede Wereldoorlog werd verondersteld dat de vermoorde Roma en Sinti (meer dan 500.000 slachtoffers) het wel aan zichzelf te danken hadden dat ze gevangen genomen waren. Zigeuner zijn stond immers gelijk met diefstal en criminaliteit. Pas in de tachtiger jaren gingen de archieven open en bleek dat de nazi-politiek tegen de Roma en Sinti van dezelfde orde was als die tegen de joden: een asociaal en inferieur ras dat vernietigd moest worden. De herstelbetalingen en pensioenen die toen eindelijk loskwamen, kwamen voor veel overlevenden te laat.
Geen schoonheidsideaal meer
Is er nog kunst mogelijk na de verschrikkingen van Auschwitz? Deze vraag heeft filosofen en kunstenaars in de naoorlogse tijd beziggehouden. Frans van Peperstraten legt uit dat de joodse filosoof Adorno vond dat na Auschwitz de kunst geen schoonheidsideaal van harmonie meer moest nastreven maar juist de contrasten van het menselijke bestaan zichtbaar moest maken. Het Holocaust monument in Berlijn, dat bestaat uit 2711 grijze betonblokken, is een goed voorbeeld van zo’n kunstuiting, aldus de huisfilosoof van het Wereldpodium. De blokken symboliseren massaliteit en anonimiteit en het kunstwerk vraagt erom om je ertussen te bewegen. Zo eigenen de bezoekers zich het kunstwerk toe.
Gruwelijkheden
Theoloog en musicoloog Willem Marie Speelman vertelt dat in de liturgie van het requiem ook een deel zit waar de gruwelijkheden voor het oprapen liggen. Hij bedoelt het ‘Dies Irae’, de dag van het oordeel als de overledenen rechtstreeks naar de vuren van de hel verwezen worden. Daarmee is het verhaal niet klaar, legt de theoloog uit. Door de interventie van het Lam Gods kunnen de doden toch nog rust vinden in het paradijs. Requiem betekent immers rust en dat wordt de doden tijdens de laatste kerkelijke plechtigheid toegewenst. Speelman ziet wel een parallel tussen het aloude Dies Irae en de situatie in Auschwitz. “Daar was de hel op aard”, merkt hij op.
Meezingen
Voor Roger Moreno Rathgeb en zijn ensemble Tabor zijn het waarschijnlijk veel woorden en meningen die wat afleiden van waar het hen om gaat: muziek maken en daarbij de traditie van hun volk levend houden. Op het Wereldpodium nog geen uitvoering van het Requiem maar wel wonderschone zang en muziek. Naast Moreno Rathgeb virtuoos op accordeon, bespelen twee broers volstrekt synchroon de gitaar en zingt en speelt de bassist met overgave terwijl zangeres Piroshka de liederen, soms lichtvoetig, soms meeslepend ten gehore brengt. Op het laatst mag het Wereldpodiumpubliek zelfs nog even meezingen, een primeur op deze in alle opzichten memorabele avond.
Tekst: Marianne Dagevos
Foto’s: Wendy Presser
‘Hoe kan het dat de ene mens de ander dit aandoet?’, Jobi van Ven
Reactie bezoekers Wereldpodium 18 april 2012: Aan de vooravond van het Requiem voor Auschwitz
Woonplaats: Haghorst
Beroep: yogadocente
Samen met?
“Ik ben alleen gekomen, maar ik denk dat er meer koorleden komen.”
Waarom hier?
“Ik ben lid van het gelegenheidskoor dat het Requiem voor Auschwitz zal uitvoeren. Ik wil graag meer horen over de achtergrond.”
Uw favoriete requiem?
“Het requiem van Brahms, prachtige muziek en een mooie tekst.”
Eerste reactie op het podium ..
“Een mooie, bijzondere avond. En de hapjes waren zalig.”
Minpuntje?
“Ik vond het deel over kunst na Auschwitz met de filosoof wat abstract, maar de musicoloog vond ik weer erg leuk.”
Opgemerkt:
“De hel in de teksten van Roger Moreno Rathgeb verwijzen niet naar de hel uit de bijbel maar naar de hel van Auschwitz. Dat geeft toch een ander perspectief op het werk. Niet het geloof maar het herdenken staat centraal. Dat vind ik prettig, want het leed is voor iedereen gelijk. Ik kan het requiem nu met meer overtuiging zingen.”
Wat neemt u mee?
“Letterlijk de muziek van Moreno’s band Tabor. Die melancholische, vrolijke liederen met tragische ondertoon raakten echt een snaar bij mij. Ik heb geld geleend van een medekoorlid om de CD te kopen. Meer figuurlijk neem ik de vragen mee die altijd weer opkomen rondom Auschwitz: Hoe kan het dat de ene mens de ander dit aan doet? Maar ook: Wat had ik gedaan?”
Komt u nog eens terug?
“Ik denk het wel. Ik was nog niet eerder bij een Wereldpodium, maar vond deze avond erg geslaagd.”
Woonplaats: Tilburg
Beroep: directeur Basisschool De Cocon
Samen met?
“ Mijn zoon.”
Waarom hier?
“Ik kom vaker naar het Wereldpodium. De oorlog en klassieke muziek interesseren me beide, dus het thema sprak me erg aan.”
Uw favoriete requiem?
“Vooral de requiems van Fauré en Dvo?ák vind ik prachtig.”
Eerste reactie op het podium ..
“Een hele boeiende avond. Interessante sprekers, veel invalshoeken en ontroerende muziek. Een mooie opmaat ook naar het requiem zelf, ik ga een van de laatste kaartjes bemachtigen.”
Minpuntje?
“Nee, ik heb genoten. Ook al heb ik nu de halve finale wedstrijd van Barcelona gemist. ”
Opgemerkt:
“Een mevrouw uit het publiek vertelde dat ze zo getroffen was door een borstrokje dat ze in Auschwitz zag. Zelf is het beeld van een martelbank me intens bijgebleven na een bezoek aan Dachau. Opvallend dat een bepaald beeld een mens raakt en alles gaat vertegenwoordigen.”
Wat neemt u mee?
“Wat me trof was het grote taboe dat er bij de Roma en Sinti leeft rondom hun leed in de Tweede Wereldoorlog. En cultuurwetenschapper Huub van Baar had een erg verhelderend verhaal over de achtergrond en de oorsprong van de volken.”
Komt u nog eens terug?
“Ongetwijfeld. Het was een mooie avond, en het is leuk dit zo samen met mijn zoon te ondernemen.”
Interviews: Marga van Zundert
Foto’s: Wendy Presser
Aan de vooravond van het requiem voor Auschwitz
WOENSDAG 18 APRIL 2012
Op woensdag 18 april, aan de vooravond van de jaarlijkse herdenking van 4 en 5 mei, ontvangt het Wereldpodium in Tilburg een bijzondere gast: ROGER MORENO RATHGEB, multi-instrumentalist en componist van het Requiem voor Auschwitz. Schepper van een imposante dodenmis die op 3 mei in Amsterdam in premiere gaat en op 4 mei in Tilburg wordt uitgevoerd, terwijl het stuk op dezelfde avond ook door de NOS op televisie wordt uitgezonden.
Daarna volgt een tournee die het Requiem naar concertpodia in Krakau, Boekarest, Frankfurt, Praag en Boedapest zal brengen. Naar de steden in Oost-Europa waar de nazi’s hun dodenkampen vestigden.
Voor honderdduizenden Roma en Sinti was de Tweede Wereldoorlog een dramatische periode. Hoeveel inmiddels bekend is over de Shoah -de moord op zes miljoen joden- zo weinig is bekend over de Porajmos -de moord op een half miljoen Roma en Sinti-. Niet in alleen in de geschiedenisboeken, ook onder de Sinti en Roma heerst stilte over de Porajmos. Het is een stilte die Roger Moreno Rathgeb met zijn muziek wenst te doorbreken.
Op 18 april, in de grote zaal van het Tilburgse Factorium vertelt Rathgeb over zijn werk als musicus, over zijn leven als Sinti in het Zuid-Limburgse Vaals, over zijn bezoek aan Auschwitz, over het zwijgen onder overlevenden van de kampen en, als vanzelfsprekend, over zijn requiem, geschreven voor groot orkest, orgel en meerstemmig koor.
De achtergrond van het fenomeen requiem wordt geschetst door muziekwetenschapper en theoloog DR. WILLEM-MARIE SPEELMAN (UvT). De historicus DR. HUUB VAN BAAR (Universiteit van Amsterdam) vertelt zowel over de vervolging van de Sinti en Roma onder de nazi’s als in het hedendaagse Oost-Europa. Vanzelfsprekend is er veel muziek. Roger Moreno
Rathgeb stelt zelf een ensemble samen, dat deze bijzondere avond inkleurt met plechtige liederen. De huisfilosoof van het Wereldpodium dr. Frans van Peperstraten, verzorgt het slotwoord.
Uniek Requiem voor Auschwitz in Tilburg
TILBURG - Op de avond van de Dodenherdenking vindt in de Tilburgse Concertzaal een uniek concert plaats: het Requiem voor Auschwitz.
Het Requiem is een schepping van Sinti-componist Roger 'Moreno' Rathgeb, ter nagedachtenis aan alle slachtoffers van het naziregime.
"We zijn erg blij dat de gemeente de mogelijkheid biedt om het Requiem óók in Tilburg uit te voeren", zegt woordvoerder Dré Sprangers van de stichting Alfa. Die organiseert sinds 1997 het International Gipsy Festival in Tilburg, waar ook Sinti-componist Roger Rathgeb diverse malen optrad.
Festivaldirecteur Albert Siebelink haalde Rathgeb eind 2007 over om zijn opzet voor een Requiem voor Auschwitz alsnog te voltooien. De componist was daarmee noodgedwongen gestopt omdat een reis naar Auschwitz hem tezeer had aangegrepen.
Het requiem wordt uitgevoerd door de gerenommeerde Roma en Sinti Philharmoniker uit Frankfurt am Main, aangevuld met koren en solisten uit de landen waar het stuk wordt opgevoerd. De Souvenir des Montagnards vormen in Tilburg het beoogde koor. De gemeente Tilburg stelt 50.000 euro subsidie voor de uitvoering beschikbaar.
Roger Moreno Rathgeb, het Requiem voor Auschwitz en de kracht van muziek
‘Na Auschwitz is het barbaars om nog poëzie te schrijven’ meende de joodse filosoof Theodor Adorno in 1951. Toch werden al snel weer gedichten geschreven, toneelstukken opgevoerd en films gemaakt.
De overlevende Roma en Sinti in Europa hadden aan deze discussie part nog deel. Zij waren zélf katholiek, protestants of orthodox en hun vervolging onder de nazi’s had andere wortels dan de vervolging van de joden. Uit hun kring staat nu een componist op die het aandurft om een katholieke dodenmis voor Auschwitz te schrijven: Roger Moreno Rathgeb, Sinti en multi-instrumentalist. Afgelopen jaren werkte hij intensief aan zijn imposante requiem dat op 3 mei in Amsterdam in première gaat en op 4 mei in Tilburg wordt uitgevoerd. Op diezelfde avond wordt het door de NOS ook op televisie uitgezonden. Daarna gaat het requiem op tournee naar Krakau, Boekarest, Praag en Boedapest. Naar het Oost-Europa waar de nazi’s hun dodenkampen vestigden.
Met de muziekwetenschapper en theoloog dr. Willem-Marie Speelman, de historicus dr. Huub van Baar en de huisfilosoof van het Wereldpodium dr. Frans van Peperstraten wordt doorgepraat over het belang van Rathgebs dodenmis. Is het mogelijk om een katholiek requiem op te dragen aan álle slachtoffers van Auschwitz? Wat betekent dit muziekstuk voor de verwerking van Auschwitz onder de Roma en Sinti? Hoe zal het stuk ontvangen worden in Oost-Europa waar Roma en Sinti ook vandaag nog lijden onder vervolging en discriminatie? Kan deze muziek een bijdrage leveren aan de ontwikkeling en emancipatie van een van de armste minderheden in het huidige Europa?
Wat nog niet bestond, was een ‘Requiem voor Auschwitz’. Een traditionele Rooms-katholieke dodenmis op Latijnse teksten, opgedragen aan álle slachtoffers van de dodenkampen. Aan de joden, de geesteszieken, de homoseksuelen, de Jehovagetuigen én de half miljoen Roma en Sinti die door de nazi’s werden vermoord.
Dat nooit eerder een katholiek requiem voor Auschwitz werd gecomponeerd, vloeit ongetwijfeld voort uit het feit dat de Katholieke kerk na de oorlog al snel in de beklaagdenbank terecht kwam. Hadden twintig eeuwen anti-judaïsme niet het fundament gelegd, waarop het antisemitisme van de nazi’s kon groeien? Was Paus Pius XII niet medeplichtig omdat hij tijdens de oorlog zweeg over de jodenvervolgingen?
Op woensdag 18 april, aan de vooravond van de jaarlijkse herdenking van 4 en 5 mei, staat Roger Moreno Rathgeb centraal op een bijzondere uitvoering van het Wereldpodium. In de grote zaal van het Tilburgse Factorium vertelt Rathgeb over zijn werk als musicus, over zijn leven als Sinti in het Zuid-Limburgse Vaals, over zijn bezoek aan Auschwitz, over het zwijgen onder overlevenden van de kampen en, als vanzelfsprekend, over zijn requiem, geschreven voor groot orkest, orgel en zesstemmig koor.
Met prachtige muziek van Tabor, het ensemble van Roger Moreno Rathgeb, dat voor deze gelegenheid plechtige werken uit de Roma en Sinti-traditie ten gehore brengt. Meer over dit bijzondere Wereldpodium op www.wereldpodium.nu Informatie en tickets voor het Requiem voor Auschwitz op de gelijknamige website